یکه‌تازی زبان رسمی و فراموشی زبان مادری

شکی نیست که زبان بخش قابل توجهی از فرهنگ و تاریخ و هویت افراد جامعه را به دوش می‌کشد.

دیروز مصادف بود با روزجهانی زبان مادری.اساتید زبان‌شناسی و کارشناسان فرهنگی در گفت‌وگو با همشهری از اهمیت حفظ و حراست از زبان مادری و همچنین آسیب‌هایی که این روزها متوجه آن است می‌گویند.

• حفظ زبان مادری، استمرار هویت ملی است 
• احمد محیط طباطبایی، کارشناس فرهنگی:

کشورما دارای ویژگی خاصی به لحاظ موقعیت طبیعی است که منجر به ایجاد یک موقعیت فرهنگی خاص شده است. تنوع فرهنگی در ایران باعث شده که در فواصل خیلی کوتاه گویش‌های مختلفی در کشوررایج شود. طبق آماری که پژوهشکده زبان و گویش پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی منتشر کرده اکنون بیش از 60هزار گویش در کشور داریم که اینها نه نشانه ضعف که نشانه قوت فرهنگی کشور ماست.

ما یک زبان معیارو مشترک داریم که نه در دوره جدید و معاصر که از قرون پنجم و ششم و از عصر سلجوقیان به بعد به‌وجود آمده‌اند. اتفاقا زبان فارسی دری در زبان حکومت سلاجقه ترک‌تبار هم به‌عنوان زبان اصلی امپراتوری ایران از مرزهای چین تا مرزهای مدیترانه شکل گرفته و این زبان، زبان وحدت بین ممالک بوده است.

بنابراین حفظ ارزش‌های زبان فارسی و درک موقعیت زبان فارسی دری از یک‌سو و توجه به تمام گویش‌های محلی و استفاده از تمام گنجینه‌های زبانی مثل بلوچ و.. به جهت پاسخگویی نیازهای امروز زبان کشور از سوی دیگر مسائلی است که باید مورد توجه قرار بگیرد و بدانیم که استمرار هویت ملی ایران در گرو حفظ این تنوع فرهنگی است.

• اطلس ملی زبانی ایران
• فریار اخلاقی،مدیر گروه زبان و گویش‌های رایج پ‍ژوهشکده زبان شناسی:

اطلس ملی زبانی ایران پروژه‌ای است که از دهه50 با همکاری سازمان جغرافیایی کشور و فرهنگستان زبان دوم آغاز به‌کار کرد. در این طرح از هر آبادی بالای 10خانوار یک نمونه زبانی روی نوار کاست گردآوری شده است.

این کار ارزشمند در دهه80 نیز از سر گرفته شده و مشخصا به اهمیت زبان مادری اشاره دارد. اهمیتی که این اطلس برای حفظ زبان‌های مادری رایج در ایران دارد، ناگفته پیداست. در اطلس زبانی، به‌گونه‌های زبانی اقلیت توجه می‌شود. این اطلس با مستند‌سازی‌ گونه‌های زبانی که در سراسر ایران به آنها تکلم می‌شود به حفظ آنها کمک می‌کند.

عاملان تهیه این اطلس در مراجعه به آبادی و محله‌ها، موضوع را برای اهالی آبادی کاملا شرح می‌دهند؛ اینکه زبان یا گونه زبانی آنها آنقدر اهمیت دارد که قرار است ثبت شود. اینگونه اقدامات باعث می‌شود کسانی که در کشور باگونه‌های زبانی خاص صحبت می‌کنند متوجه اهمیت گویش‌شان بشوند و برای تغییر آن به زبان رسمی کشور تلاش نکنند.

امروزه خطری که زبان‌های محلی را در کشور تهدید می‌کند، گسترش رسانه‌ها و برتر بودن زبان رسمی است. در رسانه‌های امروزی تنها زبانی که مورد استفاده قرار می‌گیرد زبان رسمی- فارسی معیار- است. این اتفاق باعث شده که زبان‌های محلی کم کم دچار آسیب شده و به مرور زمان واژه‌ها و ساخت اصلی خود را از دست بدهند.

نکته بعدی که درباره زبان محلی به‌عنوان یک خطر و آسیب جدی عنوان می‌شود مسئله انتقال بین نسلی است؛ به این معنا که برخی والدین که زبان محلی دارند با کودکان خود به زبان معیار صحبت می‌کنند. این باعث می‌شود که نسل بعد به زبان مادری خود دیگر تکلم نکند چون آن را فرا نگرفته است. بی‌شک این روند در درازمدت تنوع زبانی و طیف فرهنگی زبانی کشورمان را به مخاطره می‌اندازد.